Το Μεταβολικό Σύνδρομο Μια Επιδημία του Σύγχρονου Κόσμου

Γιάννης Β. Σίμος, Κλινικός Διαιτολόγος-Διατροφολόγος, M.Med.Sci, PhD

Το μεταβολικό σύνδρομο είναι ένα σύμπλεγμα από τους πιο επικίνδυνους παράγοντες κινδύνου όπως αυξημένα επίπεδα γλυκόζης νηστείας του πλάσματος, η εναπόθεση λίπους στη κοιλιακή χώρα, η υψηλή χοληστερόλη και η υψηλή πίεση του αίματος- τα οποία όταν συνυπάρχουν αυξάνουν το κίνδυνο εμφάνισης για καρδιακή νόσου και διαβήτη.^1,2

Σύμφωνα με τη Διεθνή Ομοσπονδία για το Διαβήτη (International Diabetes Federation - IDF) ένα άτομο για να διαγνωστεί ότι πάσχει από μεταβολικό σύνδρομο πρέπει να έχει: Κεντρική (κοιλιακή) παχυσαρκία (καθορίζεται ως η περιφέρεια μέσης με εθνικά καθορισμένες τιμές) – Για τους Ευρωπαίους άνδρες: περιφέρεια μέσης μεγαλύτερη από 94 εκατοστά και για τις γυναίκες μεγαλύτερη από 80 εκατοστά.
Επιπλέον δύο από τους οποιοδήποτε ακόλουθους παράγοντες:	Αυξημένη συγκέντρωση τριγλυκεριδίων	≥ 150mg/dL (1.7mmol/L) ή συγκεκριμένη θεραπεία για αυτή την λιπιδιακή ανωμαλία
	Μειωμένη HDL χοληστερόλη	< 40mg/dL (1.03mmol/L) στους άνδρες< 50mg/dL (1.29mmol/L) στις γυναίκες ή συγκεκριμένη θεραπεία για αυτή την λιπιδιακή ανωμαλία
	Αυξημένη πίεση αίματος	Συστολική πίεση αίματος ≥ 130 ή διαστολική ≥ 85mmHgή θεραπεία για προηγούμενη διαγνωσμένη υπέρταση
	Αυξημένα επίπεδα γλυκόζης νηστείας πλάσματος (FPG)	(FPG) ≥ 100mg/dL (5.6mmol/L) ή διαγνωσμένος διαβήτης τύπου 2. Αν είναι πάνω από 5.6mmol/L ή 100mg/dL, συστήνεται η λήψη του OGTT (εκ του στόματος τεστ ανοχής γλυκόζης) αλλά δεν είναι απαραίτητο για να διαπιστωθεί η παρουσία του συνδρόμου.

Η ύπαρξη μιας από τις παραπάνω αναφερόμενες καταστάσεις δεν σημαίνει ότι συνυπάρχει και μεταβολικό σύνδρομο αλλά αυξάνει το κίνδυνο εμφάνισης μιας σοβαρής ασθένειας. Αν συνυπάρχουν περισσότερες από μια καταστάσεις σε συνδυασμό, τότε ο κίνδυνος είναι πολύ μεγαλύτερος.

Υπολογίζεται ότι περίπου το 20%-25% του ενήλικου πληθυσμού του πλανήτη πάσχει από το μεταβολικό σύνδρομο (Πίνακας 1).

Πίνακας 1. Ο επιπολασμός του Μεταβολικού Συνδρόμου (%) στους άνδρες και γυναίκες της Ευρώπης

Οι άνθρωποι αυτοί έχουν διπλάσιες πιθανότητες να πεθάνουν από καρδιακή προσβολή και τριπλάσιες από εγκεφαλικό επεισόδιο σε σύγκριση με άτομα που δεν πάσχουν από το σύνδρομο. Επιπλέον, τα άτομα με μεταβολικό σύνδρομο έχουν πέντε φορές μεγαλύτερο κίνδυνο να αναπτύξουν διαβήτη τύπου 2.³ Στα άτομα αυτά πρέπει να προστεθούν τα  230 εκατομμύρια ανθρώπων σε όλο τον κόσμο οι οποίοι πάσχουν ήδη από διαβήτη, μια από τις πιο κοινές χρόνιες ασθένειες σε παγκόσμιο επίπεδο και την τέταρτη κύρια αιτία θανάτου στον ανεπτυγμένο κόσμο.

Από τι προκαλείται το μεταβολικό σύνδρομο;

Η αναγνώριση της βασικής αιτία που προκαλεί το μεταβολικό σύνδρομο συνεχίζει να αποτελεί πρόκληση για τους επιστήμονες αν και τόσο η ινσουλινοαντοχή όσο και η κεντρική παχυσαρκία θεωρούνται από τους πιο σημαντικούς παράγοντες. Οι γενετικοί παράγοντες, η έλλειψη φυσικής άσκησης, η γήρανση, καθώς και ορμονικές αλλαγές μπορεί επίσης να έχουν αιτιώδη αποτέλεσμα, αλλά ο ρόλος τους ποικίλλει ανάλογα με την εθνικότητα του ατόμου⁴.

1. Αντίσταση στην ινσουλίνη

Η πιο ευρέως αποδεκτή υπόθεση περιγραφής της παθοφυσιολογίας του μεταβολικού συνδρόμου είναι η αντίσταση στην ινσουλίνη. Για το λόγο αυτό το μεταβολικό σύνδρομο είναι γνωστό και ως το σύνδρομο αντίστασης στην ινσουλίνη.  Η αντίσταση στην ινσουλίνη εμφανίζεται όταν τα κύτταρα του σώματος (ήπαρ, μυϊκός ιστό, λιπώδης ιστό) γίνονται λιγότερο ευαίσθητα και τελικά ανθεκτικά στην ινσουλίνη, την ορμόνη που παράγεται από τα β-κύτταρα του παγκρέατος για να την απορρόφηση της γλυκόζης. Η γλυκόζη δεν μπορεί πλέον να απορροφηθεί από τα κύτταρα και παραμένει στο αίμα, προκαλώντας την ανάγκη για όλο και περισσότερη παραγωγή ινσουλίνης (υπερινσουλιναιμία) σε μια προσπάθεια διαχείρισης των επιπέδων γλυκόζης του αίματος. Η παραγωγή συνεχώς αυξανόμενων ποσοτήτων ινσουλίνης αποδυναμώνει και τελικά μπορεί να εξαντληθεί τα β-κύτταρα. Από τη στιγμή που το πάγκρεας δεν μπορεί πλέον να παράγει αρκετή ινσουλίνη το άτομο γίνεται υπεργλυκαιμικό (μεγάλη συγκέντρωση γλυκόζης στο αίμα) και θα διαγνωστεί με διαβήτη τύπου 2.

2. Κεντρική παχυσαρκία

Η παχυσαρκία συνδέεται με την ινσουλινοαντοχή και το μεταβολικό σύνδρομο. Η παχυσαρκία συμβάλλει στην υπέρταση, την υψηλή χοληστερόλη ορού, την χαμηλή HDL και την υπεργλυκαιμία. Ο κίνδυνος εμφάνισης διαβήτη τύπου 2, στεφανιαίας νόσου, καθώς και μιας σειράς άλλων παθολογικών καταστάσεων, συμπεριλαμβανομένου και ορισμένων μορφών του καρκίνου, έχει αποδειχθεί ότι αυξάνεται με την αύξηση του δείκτη μάζας σώματος (ΔΜΣ), αλλά είναι η περίσσεια του σωματικού λίπους στην κοιλιακή χώρα και όχι ο ΔΜΣ , η οποία αποτελεί ένδειξη του μεταβολικού συνδρόμου⁵.

Μεθοδολογία Αντιμετώπισης του Μεταβολικού Συνδρόμου

Μόλις γίνει η διάγνωση του μεταβολικού συνδρόμου, απαιτείται επιθετική και χωρίς συμβιβασμούς διαχείριση της κατάστασης με στόχο της να μειωθεί ο κίνδυνος καρδιαγγειακής νόσου και διαβήτη τύπου 2. Οι ασθενείς θα πρέπει υποβάλλονται σε πλήρη αξιολόγηση για καρδιαγγειακό κίνδυνο (συμπεριλαμβανομένου και του δράσης του καπνίσματος) σε συνδυασμό με τα ακόλουθα:

Πρωτογενής παρέμβαση

Η Διεθνής Ομοσπονδία για το Διαβήτη (International Diabetes Federation) συνιστά ως πρωταρχική διαχείριση του μεταβολικού συνδρόμου τον υγιή τρόπος ζωής⁶. Αυτό περιλαμβάνει:

• μέτριο περιορισμό θερμίδων (για να επιτευχθεί μια απώλεια 5% με 10% του σωματικού βάρους το πρώτο χρόνο) – μείωση του ΔΜΣ (Δείκτη Μάζας Σώματος) κάτω από του ορίου των 25kg/m²
• μέτρια αύξηση της φυσικής δραστηριότητα – 30 λεπτά την ημέρα μέτριας έντασης άσκησης της περισσότερες ημέρες τις εβδομάδας
• αλλαγή στη σύνθεση της δίαιτας

Τα αποτελέσματα ερευνών για την πρόληψη του διαβήτη στην Φινλανδία και την Αμερική δείχνουν ότι σημαντικά κλινικά οφέλη σχετίζονται με την μικρή απώλεια βάρους (όπως και με την αυξημένη σωματική δραστηριότητα) όσον αφορά την πρόληψη (ή τουλάχιστον την καθυστέρηση εμφάνισης για πολλά χρόνια) της εξέλιξης διαβήτη τύπου 2 σε άτομα υψηλού κίνδυνο με ινσουλινοαντοχή και παχύσαρκα.

Δευτερογενής παρέμβαση

Σε άτομα για τα οποία η αλλαγή του τρόπου ζωής δεν είναι αρκετή και τα οποία θεωρείται ότι διατρέχουν υψηλό κίνδυνο εμφάνισης καρδιαγγειακών παθήσεων, πιθανόν να απαιτείται φαρμακευτική θεραπεία για την αντιμετώπιση του μεταβολικού συνδρόμου. Ωστόσο, επειδή οι μηχανισμοί πρόκλησης του μεταβολικού συνδρόμου παραμένουν ακόμη άγνωστοι, δεν υπάρχουν συγκεκριμένοι φαρμακευτικοί παράγοντες για την θεραπεία του. Επομένως, επιβάλλεται η επιμέρους αντιμετώπιση των στοιχείων που συνθέτουν το σύνδρομο ώστε να μειωθεί ο συνολικός  κίνδυνος για καρδιαγγειακές παθήσεις και διαβήτη (Πίνακας 2).

Πίνακας 2. Συστάσεις του IDF για την αντιμετώπιση των επιμέρους στοιχείων του μεταβολικού συνδρόμου⁶

Συμπέρασμα

Η διάγνωση κα η πρώιμη αντιμετώπιση του μεταβολικού συνδρόμου είναι θεμελιώδους σημασίας προτού εγκατασταθούν, η υπερβολική παχυσαρκία, η υπέρταση και ο σακχαρώδης διαβήτης. Η καθοδήγηση από συγκεκριμένη ομάδα επιστημόνων (γιατρών, διατροφολόγων, γυμναστών, ψυχολόγων) εγγυάται την ανάταξη του συνδρόμου και την επιστροφή σε φυσιολογικά επίπεδα βάρους σώματος, περιεκτικότητας σε λίπος, αρτηριακής πίεσης και γλυκόζης ή την μείωση των ήδη χορηγούμενων φαρμάκων, ώστε να εξασφαλιστεί η πρόσληψη καρδιαγγειακών νοσημάτων ή να αποφευχθούν πιθανές επιπλοκές τους.

Βιβλιογραφία

1. Alberti KG, Zimmet P, Shaw J; IDF Epidemiology Task Force Consensus Group. The metabolic syndromea new worldwide defi nition. Lancet 2005; 366: 1059-1062

2. Alberti KG, Zimmet P, Shaw J. Metabolic syndrome-a new world-wide defi nition. A Consensus Statement from the International Diabetes Federation. Diabet Med 2006 May; 23(5):469-480

3. Stern M, Williams K, Gonzalez-Villalpando C et al. Does the metabolic syndrome improve identifi cation of individuals at risk of type 2 diabetes and/or cardiovascular disease? Diabetes Care2004; 27(11): 2676-2681

4. Anderson PJ, Critchley JAJH, Chan JCN et al. Factor analysis of the metabolic syndrome: obesity vs insulin resistance as the central abnormality. International Journal of Obesity 2001;25:1782

5. Rexrode KM, Carey VJ, Hennekens CH et al. Abdominal adiposity and coronary heart disease in women. JAMA 1998; 280: 1843-1848.

6. The IDF consensus worldwide definition of the metabolic syndrome. International Diabetes Federation, 2006

7. Lindström J, Louheranta A, Mannelin M. The Finnish Diabetes Prevention Study (DPS): Lifestyle intervention and 3-year results on diet and physical activity. Diabetes Care 2003; 26: 3230-6.

8. Tuomilehto J, Lindström J, Eriksson JG et al. Prevention of Type 2 diabetes mellitus by changes in lifestyle among subjects with impaired glucose tolerance. NEJM 2001; 344: 1343-50

Το άρθρο αυτό δημοσιεύτηκε στο επιστημονικό περιοδικό "Έρευνα & Υγεία - Τόμος 2 - Τευχός 3 - Ιούνιος 2011"